ويرمي بهاره كپورماهيان

مقدمه

ويرمي بهاره كپورماهيان (SVC)يك بيماري ويروسي است كه اصولا كپور معمولي2 به آن مبتلا مي گردد. هرچند اين بيماري و عامل به وجود آورنده آن –يعني ويرمي بهاره (SVCV) يا رابدوويروس كارپيو3- براي اولين بار در سال 1971 مطرح گرديد، اما مداركي وجود دارد كه نشان مي دهد تقريبا از 50 سال پيش در اروپا وجود داشته است. پيش از آنكه بيماري به طور كامل شناسايي گردد، آن را با اسامي مختلفي همچون آب آوردگي عفوني4 ، زائده عفوني5 ، عفونت هاي خوني6 عنوان مي كردند.

در اروپا، خسارت ناشي از ابتلا به اين بيماري را در پرورش كپورماهيان را سالانه حدود 10 تا 15 درصد كپورهاي يكساله و يا حدود 4000 تن تخمين زده اند. در برخي از منابع، دامنه تلفات كپورهاي جوان به 70 درصد نيز رسيده است. اين آمار برمبناي ليست اطلاع رساني سازمان جهاني بهداشت دام (OIE) مي باشد.

گونه هاي مستعد و پراكنش جغرافيايي

اگرچه كپور معمولي، اصلي ترين گونه در زمينه ابتلا به SVC مي باشد.، چندين گونه ديگر نيز وجود دارند كه در شرايط غير آزمايشگاهي (طبيعي) استعداد ابتلا به اين بيماري را دارند. اين گونه ها شامل كاراس7 ، كپورعلفخوار8 ، كپور نقره اي9 ، بيگ هد10 ، گلدفيش11 ، لاي ماهي12 ، اسبله ماهي13 مي باشد.

در شرايط آزمايشي در گونه هايي همچون كلمه14 ، اردك ماهي15 ، گوپي16 ، خورشيدماهي17 ، گلدفيش18 ، گورخر ماهي19 نيز امكان ابتلا به اين ويروس وجود دارد.

SVC تاكنون در برخي از كشورهاي اروپا و آسيا گزارش شده ولي اخيرا در آمريكاي شمالي و جنوبي نيز يافت شده است.

علائم كلينيكي SVC

گويا اولين نشانه هاي بيماري تغيير در الگوهاي رفتاري ماهي است. ماهي در بخش هايي از آب با جريان هاي آرام يعني نزديك به كناره هاي استخر تجمع مي يابد. سپس تنفس ماهي، واكنش آن نسبت به محرك ها و سرعت شنا كاهش مي يابد. با پيشرفت بيماري، ماهي سنگين شده و ممكن است به پهلو شنا كند.

از علائم ظاهري اين بيماري مي توان به تيره شدن پوست، برآمدگي شكم، اگزوفتالمي (بيرون زدگي چشم)، خونريزي روي پوست، آبشش ها و بخش قدامي چشم، كم خوني و رنگ پريدگي در آبشش اشاره كرد.

از علائم دروني، نشانه هايي مانند تشكيل ادم (مايع داخلي) در تمام قسمت هاي حفره شكمي، خونريزي در كيسه شنا و التهاب در روده قابل مشاهده است.

دما و فصل

تحقيقات نشان داده اند بهترين دما جهت پيشرفت SVC در حالت آزمايشگاهي در كپورهاي بيمار بين 16 تا 17 درجه سانتيگراد است. در اين دما، 90 درصد ماهي ها در فاصله 5 تا 17 روز پس از ابتلا به بيماري مي ميرند. در دماي پايين تر (11 تا 15 درجه سانتيگراد) درصد تلفات تقريبا مشابه است ليكن زمان آن افزايش مي يابد (2 تا 3 هفته). تلفات در دماي بين 17 تا 26 درجه سانتيگراد كاهش مي يابد.البته بهترين دما براي همانند سازي اين ويروس 20 تا 22 درجه سانتيگراد مي باشد.

آزمايشات ديگري نيز در اين زمينه انجام گرفته است. بطوريكه تحقيقات نشان داده است كاهش تدريجي دما (كاهش دما از 11 تا 5 درجه سانتيگراد) باعث تلفات پايين مي شود؛ درصورتيكه افزايش دوباره دما تا 20 درجه سانتيگراد سبب ايجاد تلفات عظيمي در ماهيان مي گردد.

در نتيجه مي توان بيان داشت اين نتايج با مشاهدات در سطح مزارع كه بيان مي كند شيوع SVC در فصل بهار با گرم شدن آب اتفاق مي افتد، مطابقت دارد.

بنابراين در كشورهايي كه وجود SVC گزارش شده، اين عامل فقط در ماههاي خرداد (june) و تير (july) مشاهده شده است. همانند سازي ويروس كه با افزايش دما افزايش مي يابد، بهترين زمان براي شناسايي ويروس در جمعيت ماهي ها مي باشد. تمامي ويروس هاي SVC كه از نمونه هاي ماهي جدا شده اند مربوط به ماه ارديبهشت (may) يعني زماني كه دماي آب بين 10 تا 18 درجه سانتيگراد است، مي باشد. احتمالا كشف ويروس در ماه هاي ديگر مشكل خواهد بود.

انتقال بيماري

ماهي بيمار مي تواند ويروس را از راه مدفوع و احتمالا از طريق ادرار و موكوس آبشش انتقال دهند. انتقال افقي20 (انتقال از فردي به فرد ديگر) هنگامي صورت مي گيرد كه ويروس از طريق آبشش وارد بدن گردد. تحقيقات نشان داده اند كه از اين طريق SVC به راحتي در شرايط آزمايشگاهي از ماهي بيمار به ماهي سالم انتقال مي يابد. ميزبان اين عفونت ماهيان بيمار و ماهيان ناقل (ماهياني كه پس از شيوع بيماري زنده مانده اند) مي باشند. علاوه بر كپورماهيان، ساير ماهيان پرورشي و وحشي نيز مي توانند ناقل اين بيماري باشند.

انتقال عمودي21 (انتقال از مادر به جنين) احتمالا زماني رخ مي دهد كه ويروس در داخل مايع تخمداني ماهي وجود داشته باشد؛ ولي عدم وجود ويروس در لارو و بچه ماهيان انگشت قد يادآور مي شود كه انتقال بيماري از اين طريق مهم نمي باشد.

انگل هايي مانند شپشك ماهي كپور22 و زالو23 ناقلان غيرفعال اين بيماري به كپورهاي سالم هستند. عوامل مكانيكي نيز مي توانند عامل ايجاد بيماري باشند زيراكه SVCV به مدت طولاني در آب يا لجن يا بعد از خشك شدن استخر ماندگار است.

تشخيص بيماري

در سال 2000، OIE جهت شناسايي و تشخيص ويروس SVC، استانداردهاي بين المللي را تعيين نمود. تشخيص SVC به صورت كلينيكي در ماهيان بيمار از طريق جداسازي ويروس يا انجام تست هاي ايمونولوژيكي همانند تست immunofluorescence (IF يا enzyme-linked immunosorbantassay ELISA) امكان پذير مي باشد. تست virus neutralization (VN يك تست مكمل جهت تشخيص بيماري مي باشد. تستهاي immunofluorescence و ELISA بايد با جداسازي ويروس و تست VN كامل گردد.

OIE مواردي را جهت تعيين كشور، منطقه و مزارع پرورشي به عنوان مناطق عاري از SVC مشخص نموده است. كد بين المللي سلامتي آبزيان و قوانين تشخيص بيماري آبزيان داراي جزئيات كاملي از تمامي احتياجات مربوطه مي باشند كه در اينجا فقط به برخي از نكات كلي آن اشاره مي شود. يك كشور زماني عاري از اين بيماري قلمداد مي شود كه داراي شرايط زير باشد: 1) عدم گزارش شيوع SVC براي حداقل 2 سال؛ 2) عدم وجود بيماري در گونه هاي مستعد هنگام بازديدهاي رسمي به مدت 2 سال؛ 3) وجود لوازم موردنياز جهت واردات ماهي زنده از ساير كشورها.

هنگامي مي توان يك منطقه را كه شامل مزارع پرورشي و گونه هاي وحشي مستعد مي باشد، عاري از SVC قلمداد كرد كه در بازديدهاي رسمي به مدت 2 سال در آن SVC مشاهده نگردد.

هنگامي مي توان يك سايت آبزي پروري را عاري از SVC عنوان كرد كه: 1) طبق بازديدهاي رسمي به مدت 2 سال آزمايش شده و عدم وجود بيماري در آن ثابت گردد. 2) فقط با آب چشمه يا چاه عاري از ماهيان هرز آبگيري شود. 3) با رودخانه ارتباط نداشته باشد يا در صورت ارتباط مكاني به منظور جلوگيري از مهاجرت ماهيان پايين دست به بالادست در مسير كانال وجود داشته باشد.

مقررات تشخيص بيماري آبزيان OIE مواردي در برنامه هاي نظارتي خود جهت دستيابي و تداوم سلامتي ايستگاه ها ارائه داده است. بطور خلاصه، سيستم هاي پرورش ماهي در مزارع پرورشي بايد دو بار در سال به مدت 2 سال بررسي گردند. هر بررسي بايد به گونه اي هدايت شود تا اينكه 2 درصد شيوع همراه با 95 درصد سطح اطمينان به دست آيد. اين موضوع دربرگيرنده 150 ماهي با سن مناسب در هر بار بررسي مي باشد. از مايع تخمداني نيز در صورت دسترسي مي توان استفاده نمود. جهت تداوم سلامتي سايت، سالانه دو بار آزمايش به تعداد 30 عدد ماهي موردنياز مي باشد.

در مورد ماهيان وحشي نيز بازديدها سالانه يكبار و به مدت دو سال و نمونه برداري از 150 گونه ماهي مختلف مي باشد. تداوم سلامتي ايستگاه هاي ماهيان وحشي با نمونه برداري سالانه 150 عدد ماهي كه حاوي ماهيان مولد نيز مي باشد، امكان پذير است.

پيشگيري

به منظور پيشگيري از شيوع بيماري در مزارع پرورشي چندين نظريه وجود دارد. استفاده از منابع آبي عاري از بيماري همچون چشمه يا چاه لازم است؛ بخصوص در نواحي كه اين بيماري اپيدميك باشد. ساير موارد شامل ضدعفوني تخم ها با يدوفور، ضدعفوني شيميايي و فيزيكي منظم استخرها، ضدعفوني تجهيزات، خروج به موقع ماهيان مرده مي باشد. همچنين ماهيان خريداري شده براي مزرعه بايد از مراكز عاري از SVC تهيه شوند و فروشنده با ضمانت تعهد نمايد در صورت بيماري، ماهي ها برگشت داده شود.

اخيرا واكسني نيز جهت پيشگيري از بيماري SVC كشف شده است. بطوريكه برخي از مطالعات پيشرفت اين واكسن را در سال هاي آتي تضمين نموده اند.

منبع:

[وحدهم المديرون لديهم صلاحيات معاينة هذا الرابط]