بوم‌شناسی( اکولوژی)

بوم‌شناسی یا اکولوژی بررسی دانش برهمکنش‌های میان جانداران و زیست‌بوم - محیط زندگی - آنهاست. از این رو می‌توان مدعی شد که بوم‌شناسی کهن‌ترین علم بشری است. اگر طبق تعریف بوم‌شناسی بررسی علمی پراکنش و فراوانی جانداران، و برهمکنش‌هایی که این پراکنش و فراوانی را تعیین می‌کنند باشد، پس ابتدایی‌ترین انسان‌ها به خاطر نیازشان به دانستن اینکه نه تنها غذا، بلکه دشمنان غیرانسانی‌شان کی و کجا پیدا می‌شوند، باید بوم‌شناسانی از این دست بوده‌باشند. حتی نخستین کشاورزان برای شناخت شیوهٔ ادارهٔ منابع خوراکی زنده و نیز اهلی‌شده‌شان می‌بایست از آن هم کارکشته‌تر می‌شدند. بدین‌ترتیب این نخستین بوم‌شناسان، که بوم‌شناسانی عمل‌گرا بودند، درصدد شناخت پراکنش و فراوانی جانداران و به‌کارگیری این دانش در جهت منافع جمعی‌شان برآمدند. آنان به موضوعاتی علاقه‌مند بودند که بوم‌شناسان عمل‌گرا هنوز هم به آنها علاقه‌مندند: چگونه می‌توان میزان جمع‌آوری فراورده‌های خوراکی از طبیعت را به بیشینه رساند؟ چگونه می‌توان این کار را برای مدتی طولانی ادامه داد؟ چگونه می‌توان گیاهان و جانوران اهلی را به بهترین شکل ممکن تکثیر کرد، به طوری که حداکثر بازده را داشته باشند؟ چگونه می‌توان منابع غذایی زنده را از شر دشمنان طبیعی‌شان حفظ نمود؟ و بالاخره چگونه می‌توان کنترل جمعیت عوامل بیماری‌زا و انگل‌هایی را که در درون بدن ما زندگی می‌کنند در دست گرفت؟

واژه‌شناسی
بوم‌شناسی در فارسی ترجمهٔ واژگانی از نام اروپایی آن یعنی اکولوژی است. واژهٔ اکولوژی از لغت یونانی «Oikos» به معنای بوم و خانه، و پسوند «-لوژی» به معنی شناخت است اشتقاق یافته‌است. بنابراین، از نظر ریشهٔ لغوی و معنای تحت اللفظی کلمات تشکیل دهنده، اکولوژی به معنی بررسی محل زندگی جانداران است ولی اصطلاحاً به «اثرات محیط بر موجودات زنده، اثرات موجود زنده بر محیط و روابط متقابل بین موجودات زنده» اطلاق می‌گردد. اصطلاح اکولوژی را برای نخستین بار ارنست هکل، زیست شناس آلمانی در سال ۱۸۶۹ وضع کرده و بکاربرده‌است.

تاریخچه
در سال ۱۸۵۹، ده سال پیش از وضع واژهٔ اکولوژی توسط ارنست هکل، سنت هیلر، جانور شناس فرانسوی، کلمه اتولوژی را برای رشته‌ای که روایط بین محیط و موجودات زنده را بررسی می‌کند، وضع و پیشنهاد کرده بود. واژهٔ اتولوژی از کلمهٔ یونانی «ethos» به معنای «رفتار» مشتقّ شده است و بنابراین معنای اتولوژی از لحاظ ریشهٔ لغوی، رفتارشناسی است. کشمکش و جدال در بارهٔ بکاربردن واژه‌های اکولوژی و اتولوژی و ترجیح یکی از آنها بر دیگری، سالها ادامه داشت تا آنکه با تصویب مجامع علمی منعقده در طول سالهای ۱۹۰۱ و ۱۹۰۲، واژهٔ اکولوژی به رسمیت پذیرفته شد. با این حال واژهٔ اتولوژی هنوز کاملاً منسوخ نیست، بلکه به تعبیری نوعی شاخهٔ فرعی در چهارچوب دانشی است که امروزه اکولوژی نامیده می‌شود. کلمهٔ اتولوژی را اغلب در بررسی واکنش‌های موجودات زنده در مقابل محیط بکار می‌برند. به ویژه در اکولوژی جانوران و انسان بحث‌های اتولوژی رواج بیشتری دارد، زیرا بخشی از واکنش جانوران و انسان در برابر عوامل و تغییرات محیط به صورت رفتار بروز می‌کند و اطلاق کلمهٔ اتولوژی برای بررسی رفتارها و واکنش‌های رفتاری جانداران، با توجه به ریشهٔ لغوی و معنای این واژه، کاملاً موجّه و منطقی است. متخصصان آمریکایی اغلب واژهٔ اتولوژی را به صورت ترکیب با کلمهٔ اکولوژی به کار می‌برند و مباحثی را تحت عنوان «اکولوژی رفتارها و واکنش ها» در مطالعات مربوط به اکولوژی جانوران و انسان مطرح می‌کنند. در مباحث روانشناسی، جامعه شناسی و مردم شناسی نیز واژهٔ اتولوژی و روش‌های بررسی و تحلیل رفتارها کاربرد دارد.
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد