رشد اخلاقي و كمك به حيوانات

یک روان‌شناس آمريکايی به نام لورنس کلبرگ، نظريه پياژه در مورد استدلال اخلاقي را به نوجوانان و بزرگسالان هم تعميم داد. او مي‌خواست بداند که آيا رشد قضاوت‌هاي اخلاقي در کودکان همه جهان به يک شکل و با گذر از يک سلسله مراحل معين صورت مي‌گيرد يا نه؟ و براي يافتن اين نکته، معضل‌هاي اخلاقي را در قالب داستان براي آن‌ها طرح کرد.

کلبرگ و همکارانش به کودکان و نوجوانان، تعدادي معماهاي اخلاقي دادند و از آن‌ها خواستند که درباره آن‌ها قضاوت‌هايي بکنند. يکي از معروف‌ترين معماها درباره مردي است به نام هانز که زنش در حال مردن است. هانز به اندازه کافي پول ندارد تا دارويي را که جان زنش را نجات دهد تهيه کند. داروساز هم تخفيف نمي‌دهد و نمي‌پذيرد که پول را بعدا دريافت کند. از اينرو هانز دارو را از داروخانه مي‌دزدد. سؤال اين است که آيا هانز لازم بود اين کار را بکند و چرا؟ سطح قضاوت اخلاقي بستگي دارد به ساخت يا نوع استدلالي که شخص به کار مي‌برد، نه محتواي قضاوت. اگر شخص بگويد که هانز کار درستي کرده يا اشتباه کرده در هر دو حالت مي‌تواند در قضاوت اخلاقي نمره بالايي بياورد، نمره‌اي که مي‌آورد بستگي دارد به دلايلي که در مورد قضاوتش ارایه مي‌دهد.

کلبرگ سه تراز اخلاقي را مطرح مي‌کند که مجموعا به شش مرحله منتهي مي‌شوند: در هر تراز تحول نظام کلبرگ، دو مرحله وجود دارد يعني جمعا شش مرحله ارایه گرديده است. در اين مراحل، تحول اخلاق عدالت مورد بررسي قرار گرفته است. کلبرگ تحول اخلاقي را به منزله فرايندي مي‌داند که با تحول شناختي همزمان است. او به رشد استدلال‌هاي اخلاقي بيش از رفتار اخلاقي توجه مي‌کرد. او دليل اتخاذ چنين شيوه‌اي را چنين توجيه مي‌کند که کودک و بزرگسال ممکن است هر دو يک عمل اخلاقي را انجام دهند در حالي که رشد اخلاقي آن‌ها يکسان نباشد. در واقع مدعاي کلبرگ اين بود که آنچه در عمل اخلاقي بايد مهم تلقي شود استدلال است نه خود عمل اخلاقي بلکه پشتوانه و زيربناي استدلال عمل اخلاقي است. به عنوان مثال عمل اخلاقي که از سوي يک کودک صورت مي‌گيرد آيا معلول ترس او بوده يا نشأت گرفته از يک انتخاب آزاد و آگاهانه است.

1. مراحل رشد اخلاقي ثابت و بدون تغيير هستند.
کلبرگ در مطالعات خود به اين نتيجه رسيده است که ترتيب و مراحل شش‌گانه رشد اخلاقي، در فرهنگ‌هاي گوناگون، ثابت و بدون تغيير است. به نظر او در طول رشد اخلاقي هر فرد، هيچکدام از اين مراحل حذف نمي‌شود و در عين حال، جهش از مراحل پايين‌تر به مراحل نهايي نيز ممکن نيست. البته ممکن است رشد اخلاقي به خاطر تفاوت‌هاي فرهنگي و فردي، سريع يا کند شود، يا اين‌ که در فرهنگ‌ها و افراد مختلف، در رسيدن به بالاترين سطح يا مرحله رشد اخلاقي تفاوت وجود داشته باشد؛ ولي به گمان او، تفکر اخلاقي، الگويي جهاني دارد. اين الگوي منظم جهاني با عقيده مذهبي ارتباطي ندارد. همچنين به نظر او اگر فردي به سطح بالايي از رشد اخلاقي برسد(خصوصا مرحله ششم) ديگر به مراحل قبلي باز نمي‌گردد. به طور کلي رشد اخلاقي، پيشرفت به سوي مراحل بالاتر است و در آن بازگشتي به مراحل قبلي وجود ندارد. او بر اساس مطالعاتي که در جوامع مختلف انجام داد نتيجه گرفت که بيشتر افراد به مراحل بالاتر رشد اخلاقي نمي‌رسند. البته او توجه دارد که عوامل فرهنگي و اقتصادي، هم در سرعت رشد اخلاقي و هم در سطح نهايي از رشد اخلاقي که فرد به آن مي‌رسد، تأثير مي‌گذارد و افراد و فرهنگ‌ها از اين نظر با هم متفاوتند.

2. استدلال و داوري‌هاي اخلاقي با جنبه‌هاي شناختي ارتباط دارد.
کلبرگ بر نقش تأثيرهاي متقابل اجتماعي که در برگيرنده فرصت‌هايي براي پذيرش نقش است، تأکيد دارد. به نظر او معيارهاي اخلاقي کودکان لزوما از والدين يا همسالان ناشي نمي‌شود بلکه اين معيارها از تأثير متقابل رشد شناختي کودک با محيط اجتماعي ظاهر مي‌شود و انتقال از يک مرحله رشد اخلاقي به مرحله بعد بيش از آن که در بردارنده کسب ساده مفاهيم اخلاقي رايج در فرهنگ عمومي مردم باشد، حاوي يک تشخيص شناختي دروني است.


سطح يک : پيش عرف( 4 تا 10 سالگي )

مرحله :1 اجتناب از مجازات
در اين مرحله فرد براي گريز از مجازات از معيارهاي اخلاقي تبعيت مي کند و توجه چنداني به انگيزه عمل فرد صورت نمي گيرد بلکه بيشتر به پيامد آن فکر مي شود.

مرحله :2 کسب پاداش و لذت
در اين مرحله اطاعت از مقررات براي رسيدن به پاداش بوده و نوعي سود جويي متقابل معيار قضاوت اخلاقي است فرد عملي را اخلاقي مي دانند که براي آنان فايده داشته باشد.

سطح دو : اخلاق متعارف ( 10 تا 13 سالگي )

مرحله :3 تحسين و تائيد ديگران ( دختر خوب , پسر خوب)
در اين مرحله عملي که تاييد ديگران را به دنبال داشته باشد از نظر اخلاقي قابل دفاع است. افراد برخلاف سطح پيش عرف به نيت و عمل اهميت مي دهند و نه به پيامد آن .

مرحله :4 حفظ نظم اجتماعي , اطاعت از قانون و انجام وظيفه
در اين مرحله هر عملي که مطابق با مقررات بوده و مورد تصويب مراجع باشد از لحاظ اخلاقي قابل قبول است در ضمن انسان موظف است که به تعهدات خود به گونه اي که جامعه تعيين کرده است عمل نمايد.قوانين لازن الاجرا و غير قابل انعاف هستند.

سطح سه: اخلاق پس عرف ( 13 سالگي به بعد ) رسيدن به اين سطح نشانه اي از رسيدن به اخلاق واقعي است

مرحله 5: اخلاق قراردادي ( اخلاق مبتني بر پيمان و ميثاق اجتماعي )
در اين مرحله فرد به اين واقعيت پي مي برد که قوانين و مقررات نوعي قرار داد اجتماعي است که هدف اصلي آن تامين خواسته هاي اکثريت و به حد اکثريت رساندن رفاه اجتماعي است.
در حالي که در مرحله 4 بندرت اعتبار قانون زير سوال مي رود در اين مرحله ممکن است صحت و حقانيت بعضي قوانين مورد ترديد قراد گيرد .

مرحله :6 پاي بند به اصول و وجدان فردي ( اخلاق مبتني بر اصول جهاني مانند اهميت داشتن نجات يك زندگي،عدالت وظلم نكردن و.... )
در اين مرحله که آخرين و عالي ترين مرحله رشد اخلاقي است فرد بر اساس تعاريفي که از موازين اخلاقي دارد شخصا اصولي را انتخاب کرده و در هر موقعيتي به آن پايبند است, فرد عمدتا قانون را نوعي بيان خواستگاه همگان مي بيند در اين مرحله اگر قانوني با اصول انتخاب شده فرد مغايرت داشته باشد از آن پيروي نخواهد کرد.
ميبينيد تنها تا نوجواني است كه ميتوانيم قانون،فايده و پيامد عمل را ملاك قرار دهيم و در بزرگسالي بايد به درجات 5و6 قدم بگذاريم همانطور كه كلبرگ ميگويد نرسيدن به سطوح بالاي سطح اخلاقي ناشي از عدم رشد شناختي (تفكر و آگاهي)و شرايط اجتماعي است.

حالا ميدانيد چرا افرادي كمك به حيوانات را بي فايده ميدانند(سطح 1) يعني نهايتا در حد يك كودك 10 ساله مي انديشند و اين مايه تاسف است كه به اين عدم رشد خود مباهات هم ميكنند و امثال مرا به بي دردي متهم ميكنند بدون اينكه بدانند با چه مشكلاتي دست و پنجه نرم كرده ام.

خانم شیما
خیلی مطلب خوبی است، من چندین بار مطالعه اش کردم و روی مسائلش فکر کردم و برام کلی سوال پیش آمده. مهمترین سوالم، در مورد روابط به بعضی از دوستانم هست. من خیلی از دوستان را دیدم که در مرحله 3 قرار دارند:

شيما نوشته است:مرحله :3 تحسين و تائيد ديگران ( دختر خوب , پسر خوب)
در اين مرحله عملي که تاييد ديگران را به دنبال داشته باشد از نظر اخلاقي قابل دفاع است. افراد برخلاف سطح پيش عرف به نيت و عمل اهميت مي دهند و نه به پيامد آن .

متاسفانه، نمی دانم چه مشکلی است که من با این دوستانم به مشکل بر می خورم و اصلا نمی توانم این مورد را درک کنم. اینکه یک فرد برای تحسین و تایید دیگران دست به هر کاری (حتی ناراحت کردن دیگران دیگر) بزند.

فکر می کنم برای کسانیکه در مراحل بالاتر هستند، دیدن کارها و رفتارهای کسانیکه در مراحل پایین تر هستند، مشکل باشد. راه حل این مورد چیست؟

خیلی ممنون از مطالب بی نظیرتون

آقاي فواد سپاس از لطف و توجه تان
در مورد اينكه رفتار ديگران ناراحتتان ميكند كاري نميتوانيد بكنيد جز اينكه واقعيت را بپذيريد .وقتي دليل رفتارشان راميدانيد وقتي متوجه ميشويد كه اين افراد از روي نااگاهي چنين هستند كمتر از دستشان نااحت ميشويد.فقط ميتوانيد با تشويق ايشان به مطالعه و تحقيق به رشد و بالا رفتن سطح آگاهي شان اميدوار باشيد.
در غير اينصورت زحمت بحث و جدال به خود ندهيد چون تغييري حاصل نخواهد شد مگر از كودكي 10 ساله ميتوان انتظار داشت دغده هاي فكر يك بزرگسال را درك كند؟از هر كس به اندازه توانش انتظار داشته باشيد و بدانيد اگر از هيچ كس هيچ انتظاري نداشته باشيد زندگي برايتان شيرين ميشود و از هيچ كس دلخور نميشويد.
موفق باشيد

خیلی ممنون از توضیحاتتون خانم شیما

شيما نوشته است:... در غير اينصورت زحمت بحث و جدال به خود ندهيد چون تغييري حاصل نخواهد شد مگر از كودكي 10 ساله ميتوان انتظار داشت دغده هاي فكر يك بزرگسال را درك كند؟

من دقیقا همیشه همین طور برخورد می کنم، وقتی می بینم کسی نمی فهمد و نمی خواد بفهمد، اصلا باهاش بحث نمی کنم، این چیزی است که دوستان حتی در انجمن زیاد از من دیدن و گاهی از من می پرسند که چه طوری می تونم در برابر خیلی از دوستان چیزی نگم و خودم را داخل بحث و جدال نکنم.

شيما نوشته است:اگر از هيچ كس هيچ انتظاري نداشته باشيد زندگي برايتان شيرين ميشود و از هيچ كس دلخور نميشويد.

خانم شیما در این مورد، بعضی وقتها هست که خود اطرافیان باعث می شوند و می خواهند که ازشون انتظار داشته باشید، در این مورد واقعا نمی دانم باید چه کار کرد.

همین طور هم که ازتون پرسیدم، روابط و رفتار با کسانیکه در مراحل ابتدایی رشد اخلاقی هستند، بسیار مشکل است. برای من و دوستان دیگر درک مطالبی مثلا در تاپیکهای زیر بسیار سخت است :
ذبح شرعی گاو و شتر با تصادف با خودرو
وضعیت ببر نر باغ وحش ارم وخیم گزارش شده است - ببر نر یک ساعت پیش درگذشت
در این موارد نمی توان بی تفاوت بود، واقعا چاره چیست؟
کسانیکه به رشد کامل اخلاقی نرسیدن بسیارند و اعمال این افراد به طور مستقیم و غیرمستقیم بر ما تاثیر خواهد داشت.

ممنون