یک‌پنجم مهره‌داران زمین در معرض خطر

حکیم مهر - در دوران کامبرین و میلیون‌ها سال پس از آن حیات فقط در دریا وجود داشت، چون اشعه ماورای بنفش خورشید زندگی را در خشکی‌ها ناامن کرده بود، ولی این مشکل با پیداش سیانو باکتری‌ها یا همان گیاه فتوسنتزکننده حل شد. اکسیژنی که توسط سیانو باکتری‌ها تولید می‌شد پس از برخورد به ماورای بنفش به مولکول ازن تبدیل می‌شدند و کم‌کم لایه ازن را به وجود آوردند. به این صورت امکان زندگی در خشکی برای جانوران مهیا شد و به مرور زمان گونه‌های مختلفی از جانوران و گیاهان زندگی خود را بر سطح خشکی آغاز کردند.

به این ترتیب حدود 100 میلیون سال پیش، پس از همیاری میان گیاهان و قارچ‌ها به صورت گلسنگ باعث شد گیاهان، سطح زمین را بپوشانند و جنگل‌های بزرگی تشکیل شوند و گیاهان خشکی غذای جانوران را تامین و تکامل جانوران خشکی را امکانپذیر کنند.

به گزارش مجله natural geography حشرات یکی از اولین ساکنان خشکی‌ها بودند و این گروه از بندپایان فراوان‌ترین و متنوع‌ترین گروه جانداران در تاریخ زمین هستند. به احتمال زیاد این موفقیت حشرات در ارتباط با پرواز کردن آنها بوده است و باید بدانید که حشرات اولین موجوداتی بوده‌اند که بال داشته‌اند.

براساس تحقیقات دانشمندان، اولین مهره‌داران ماهی‌های کوچک و بدون آرواره‌ای بودند که حدود 500 میلیون سال پیش به وجود آمدند و پس از آنها ماهی‌های آرواره‌داری پا به حیات گذاشتند که به جای مکیدن غذا می‌توانستند آنها را بجوند، در نتیجه به شکارچیانی توانمند تبدیل شدند و به این‌گونه ماهی‌ها موفق‌ترین مهره‌داران زنده نام گرفتند و اکنون بیش از نیمی از گونه‌های مهره‌داران را به خود اختصاص داده‌اند. اما نخستین مهره‌داران خشکی، دوزیستان بودند که از دگرگونی ماهی‌ها به وجود آمدند و با تکوین تغییرات ساختاری متعدد در پیکر دوزیستان این جانداران با زندگی در خشکی سازگار شدند.

اعتقاد زیست‌شناسان بر این است که اندام حرکتی دوزیستان از استخوان‌های باله ماهی‌ها حاصل شده‌اند و تکامل دستگاه حرکتی استخوانی راه رفتن را برای این جانداران ممکن ساخت، چون پایه‌ای محکم برای عمل اندام‌های حرکتی در خلاف جهت هم بود و جثه حشرات به علت وجود اسکلت توانمند و انعطاف‌پذیر بسیار بزرگ‌تر از حشرات است.

دوزیستان بخوبی با شرایط سازگار شدند، ولی خزندگان که از تحول دوزیستان به وجود آمدند سازگاری‌های بهتری نشان می‌دانند. این جانوران برای محافظت از خود در برابر از دست دادن رطوبت بدن، اتمسفر پوستی ضد آب دارند و برخلاف دوزیستان می‌توانند در خشکی تخمگذاری کنند، زیرا تخم‌های آنها را پوسته‌ای آهکی و محافظ می‌پوشاند. شواهد حاکی از آن است که حدود 300 میلیون سال پیش دوره‌ای خشک حاکم شد که در آن مدت خزندگان که سازگاری بهتری نسبت به خشکی داشتند، برتری‌هایی به دست آوردند.

65 میلیون سال پیش دایناسورها برای همیشه از روی زمین ناپدید شدند، اما بعضی از خزندگان کوچک‌تر، پستانداران و پرندگان به بقای خود ادامه دادند و این انقراض باعث شد که منابع بیشتری در اختیار جانوران باقیمانده قرار بگیرد.در این هنگام اقلیم جهان دچار تغییر شده بود و آب و هوا دیگر خشک نبود و خزندگان مزیت خود را از دست داده بودند و در این زمان بود که پستانداران و پرندگان به صورت غالب درآمدند.

مهره داران در خطر انقراض
هم‌اکنون گروه بزرگی ازجانداران در معرض تهدیدهستند و انگشت اتهام در این فاجعه به سوی انسان است. محققان در یک بررسی جدید اعلام کردند، هر ساله به طور میانگین 52 گونه جانوری شامل مهره‌داران، پرندگان و دوزیستان به انقراض نزدیک‌تر می‌شوند و چنانچه تلاشی برای حفظ این‌گونه‌ها صورت نگیرد، آهنگ این انقراض شدت می‌یابد. به گزارش آسوشیتدپرس از نیویورک، طبق نتیجه یک تحقیق که در پایگاه اینترنتی مجله Science منتشر شد، در حالی که یک نوع از هر 5 گونه جانوری مهره‌دار شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی‌ها در جهان در معرض خطر انقراض قرار دارد، تلاش برای حفظ این گونه‌های جانوری مانع انقراض آنها خواهد شد.این گزارش در حالی منتشر شده که مقامات بیش از 190 کشور جهان در کنفرانس سازمان ملل در شهر ناگویای ژاپن گردهم آمده‌اند تا به اهداف قابل توجه برای مقابله با از میان رفتن بسیاری از گونه‌های مختلف جانوری دست یابند.

استوارت بوچارت، مولف این تحقیق و هماهنگ‌کننده تحقیقات جهانی در موسسه بین‌المللیBird Life با اعلام این مطلب که نتایج این تحقیق در بهترین زمان ارائه شده است تا دولت‌های شرکت‌کننده در کنفرانس ناگویا به این مسائل پی ببرند، گفت: تنوع زیستی در شرایط بسیار ناگواری قرار دارد. وضعیت آنها در حال وخیم‌تر شدن است ولی نتایج نشان می‌دهد که ما می‌توانیم باعث تغییر این وضعیت شویم. ما فقط نیاز به خواست سیاسی و منابع مالی بیشتر داریم.

در این تحقیق حدود 26 هزار نوع از مهره‌داران ـ که وضعیت حفاظت از آنان در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست است ـ مورد بررسی قرارگرفته‌اند.

طبق این بررسی، یک‌پنجم گونه‌های جانوری مهره‌دار در معرض خطر قرار دارند و این یعنی این جانوران در آینده نزدیک منقرض می‌شوند. این رقم شامل 13درصد پرندگان و 41درصد دوزیستان است.

این تحقیق نشان می‌دهد دوزیستان، شامل قورباغه‌ها و سمندرها بیشترین کاهش را داشته‌اند و پستانداران در این زمینه در رده دوم قرار گرفته‌اند.

اگرچه به نظر می‌رسد شرایط پرندگان بهتر است اما با این حال شمار حیواناتی نظیر یک نوع پرنده سبزرنگ بومی جنگل‌های مالزی و اندونزی رو به کاهش است. همچنین وزغ طلایی کاستاریکا و پرنده جنگلی هاوایی به نام کامائو در حال انقراض هستند.

محققان طی این بررسی نشان دادند، اقدام برای حفاظت از محیط زیست مانع تسریع انقراض این گونه‌های جانوری می‌شود و در صورتی که اقدامی در این زمینه صورت نگیرد، سرعت انقراض این جانواران 20 درصد بیشتر خواهد شد.
این تحقیق نشان می‌دهد در منطقه آسیای جنوب شرقی به سبب کاشت گیاهان صادراتی، بهره‌برداری تجاری از جنگل‌ها، تغییر شکل جنگل‌ها به شالیزار و شکار بی‌رویه جانوران، بیشترین مورد نابودی گونه‌های مختلف مهره‌داران مشاهده می‌شود.

میشل ‌هافمن، استاد دانشگاه کمبریج و کسی که رهبری مطالعه درباره وضعیت مهره‌داران را به عهده داشته، می‌گوید که ما در هدف‌های نشست سال 2010 کنوانسیون سازمان ملل درباره تنوع زیستی شکست خورده‌ایم. براساس این اهداف قرار بود تا امسال بتوانیم به میزان قابل توجهی جلوی نابودی گونه‌ها را بگیریم. هافمن می‌افزاید: «هدف ما از انجام مطالعه این بوده که شرح دهیم حفاظت واقعا تفاوتی ایجاد می‌کند.» مطالعه دیگری که در همین شماره مجله ساینس به چاپ رسیده نیز نشان می‌دهد مدل‌های رایانه‌ای موجود که برای برآورد میزان کاهش تنوع زیستی در آینده وجود دارند غیرقابل اعتماد و متناقض هستند. همین امر هم می‌تواند در نشان دادن نتیجه کوشش‌ها و در نتیجه تصمیم‌گیری درباره جانوران مانعی ایجاد کند. هنریک پریرا، استاد دانشگاه لیسبون پرتغال و کسی که هدایت این تحقیق را به عهده داشته، می‌گوید: «ما در این لحظه نمی‌دانیم آیا تا سال 2050 یک درصد تنوع زیستی را از دست می‌دهیم یا 40 تا 50 درصد آن را.» هافمن برای انجام مطالعه‌اش از یک شاخص خطر انقراض استفاده کرده؛ این شاخص بر مقوله تغییر مکان‌ها در فهرست پستانداران، خزندگان، پرندگان، دوزیستان و ماهی‌های در معرض خطر انقراض استوار شده است.

تاریخچه بعضی از فهرست‌بندی‌ها به دهه 1980 برمی‌گردد. گروه هافمن بر این اساس نشان داد که هر سال به طور متوسط 52 گونه از مهره‌داران در این فهرست جابه‌جا و به وضعیت در خطر انقراض نزدیک‌تر شده‌اند. دوزیستان بیشتر از دیگر جانوران احتمال دارد به سمت انقراض رفته باشند.

عمده‌ترین دلیل این وضعیت هم این است که درک اندکی از بیماری مسری چیتریدیومیکوسیس ) که در سراسر جهان به جمعیت‌های دوزیستان تلفات زیادی وارد می‌کند. افزایش میزان دوزیستان در خطر انقراض بیشتر درباره جنوب شرق آسیا مطرح بوده، هرچند کشورهای ثروتمندتر نظیر آمریکا و استرالیا هم با کاهش گونه‌هایشان مواجهند. این مطالعه نشان می‌دهد اگر هیچ تلاشی برای مراقبت از زیستگاه‌ها، جلوگیری از شکار و مقابله با گونه‌های مهاجم صورت نگیرد از تنوع زیستی یک‌پنجم کاسته می‌شود. ‌

هافمن می‌گوید: «مردم هنوز به این باور نرسیده‌اند که واقعا می‌توانیم هر کاری را برای تغییر این وضعیت انجام دهیم و تلاش زیادی برای محافظت انجام نداده‌ایم.»