قورباغهماهيها
قورباغهماهيها
قوباغهماهي كامرسون(Antennarius commersoni)، كه در اقيانوس هند و اقيانوس آرام يافت مي شود، از نظرهاي گوناگون نمونهي شاخص اين گروه از جانوران است. بيشتر دانستنيهايي كه در اين مقاله آمده، ريشه در مشاهدهها و آزمايشهايي دارد كه در مورد اين جانور انجام شده است.
تقليد جسورانه
قورباغهماهي كامرسون به رنگهاي گوناگوني (مانند زرد، قهوهاي، سفيد شيري و سياه) ديده شده است. پوست اين جانور بيشتر داراي خالهاي قهوهاي رنگ كوچك و لكههاي صورتي رنگ است. در آبهاي كم ژرفا، كه پرتوهاي خورشد كف اقيانوس را رنگارنگ ميكنند، اين جانور مانند صخرهاي پوشيده از جلبك به نظر ميرسد. در اين حالت، قورباغهماهي ميتواند در كمين شكار بنشيند و به ناگاه بر ماهيها و سخت پوستاني كه از آن جا ميگذرند، يورش برد. وقتي جانور مناسبي به قورباغهماهي نزديك ميشود، دهان بزرگ و غار مانند آن باز و قرباني از همهجا بيخبر در چند هزارم ثانيه بلعيده ميشود.
قورباغهماهيها استاد تقليدند. آنها با بيجان نشان دادن خود نه تنها از ديد شكاچيان بلكه از ديد شكارهاي خود نيز پنهان ميمانند. همچنين، به شيوهاي كارآمد شكارهاي خود را فريب ميدهند. اين جانوران پيوستهاي كوچكي دارند كه درست از بالاي لب جانور به جلو افراشته شده است. قورباغهماهي وقتي شكار خود را ميبيند اين پيوستها را به چنبش در ميآورد و شكار را گرفتار ميسازد.
نزديك 344 سال پيش از ميلاد، ارسطو دربارهي نقش اين پيوستها، كه طعمه يا دام ناميده ميشوند، چنين گفته است: قورباغهماهيها داراي رشتههايي هستند كه از جلو چشمانشان بيرون زده است. آنها نازك و دراز و مانند تار مو هستند و مانند طعمه به كار ميروند. وايتمي در سال 1875 ميلادي، درستي مشاهدههاي ارسطو را نشان داد. او دام گستري قورباغهماهيها را اين گونه توصيف كرده است: جانور براي برخي از ماهيهاي كوچكي كه درون آكواريوم گذاشته بوديم، دام گسترانيد. من اميدو ار بودم كه صحنه ي شكار را مشاهده كنم، اما جانور بسيار محافظه كارانه رفتار ميكرد.
مشاهدههاي وايتمي كه پژوهشگران ديگر نيز آن را درست دانستند، بيان مفهومي در زيستشناسي رفتار است كه امروزه به تقليد جسورانه شناخته ميشود. تقليد جسورانه، برخلاف تقليد منفعلانه كه در آن همانندسازي خود با پيرامون براي پنهان ماندن از ديد شكارچيان كارساز ميشود، به همانندسازي فيزيكي و رفتاري نياز دارد تا جانور بتوانند تواناييهاي كارآمدي از خود نشان دهد. به عبارت ديگر, قورباغهماهي با همرنگ ساختن خود با پيرامون بيجان, بيجان نشان دادن خود و داشتن پيوستهايي كه حكم طعمه را دارند، ميتواند جانوراني را كه به آن نزديك ميشوند به آساني شكار كند.
شكار ماهرانه
قورباغهماهيها از تيرهي Antennariidae هستند. اين تيره از گروهي از ماهيهاي استخواني به نام انگلرماهيها (ماهيان ماهيگير يا قلابماهيها) به مشار ميآيند. انگلرماهيها جانوراني كم جنبشاند كه منتظر شكار ميمانند و آن را با كمك دام به دهان ميگيرند. در مورد قورباغهماهيها دام بخش امتداد يافتهي نخستين بالهي پشتي است كه به جلو افراشته شده است و ميجنبد و به قلاب ماهيگيري ميماند كه ماهيگير آن را ميجنباند. در برخي گونهها، همهي اين دستگاه نيرنگ ميتواند به پشت تا شود و در شيار باريكي در بالاي سر جاي گيرد. بنابراين، هنگامي كه به دام نياز نيست، از آن نگهداري ميشود.
دامها در گونههاي مختلف شكلهاي گوناگوني دارند. با اين همه، در بيشتر آنها، دام از دو بخش تشكيل شده است: ميله يا خار و ساختار ي گوشت مانند به نام طعمه كه در نوك آن جاي دارد. بسته به گونه، طعمه ممكن است از نظر اندازه و شكل از يك تودهي توپ مانند با قطري در حدود 2/0 سانتي متر تا ساختاري رشتهاي و پر زرق و برق با درازي نزديك 4 سانتيمتر، متغيير باشد. در برخي گونهها طعمه به يك ماهي كوچك، در برخي به يك سخت پوست و در برخي ديگر به كرمي كوچك ميماند.
قورباغهماهيها شكارچيان آزمند و بسيار كاميابي هستند. اين جانوران خوش خوراك از رژيم غذايي ويژهاي پيروي نميكند و هر جانوري را كه وارد شكارگاهشان شود، اگر بتوانند در دهان فرو ميبرند. آنها حتي از جانوراني كه از خود آنها بزرگترند، نيز پروا نميكنند! بررسي رفتار تغذيهاي قورباغهماهيها نشان داده است كه اين جانوران ميتوانند دهان خود را نزديك 12 برابر گشاد كنند. اين كار تنها در شش هزارم ثانيه انجام مي شود. اين زمان بسيار كم تر از زماني است كه براي انقباض ماهيچههاي مخطط معمولي نياز هست.
نقش دام
شكل و اندازه ي دام در گونههاي مختلف متفاوت است، اما هر گونه دام ويژهي خود را دارد. از اين رو، يك گونه را اغلب ميتوان بر اساس دام آن شناسايي كرد. براي مثال، طعمهي قورباغهماهي خطخطي به كرم پرتار و در قورباغهماهي هيسپيد، به كرم لولهاي ميماند. در قورباغهماهي زگيلدار، طعمه به يك ماهي كوچك و در قورباغه ماهي كامرسون به ميگو شباهت دارد.
كارايي دام تنها به ظاهر آن بر نميگردد. قورباغه ماهي بايد دام را تكان دهد و به روشي آن را به كار برد كه جنبشهاي طبيعي جانور در حال شنا، شبيهسازي شود. براي مثال، دام ماهيمانند قورباغهماهي زگيلدار، موجوار درون آب تكان داده ميشود، به شيوهاي كه به جنبشهاي يك ماهي در حال شنا ميماند.
آيا دام در تعيين نوع شكار قورباغهماهي موثر است؟ از آنجا كه شكل و اندازهي دام، ويژهي يك گونه است، ميتوان اين گونه فرض كرد كه براي مثال قورباغهماهي خطخطي با طعمهي كرم مانندش ممكن است بيشتر از گونههايي تغذيه كند كه بيشتر كرمهاي پرتار يا ديگر كرمهاي دريايي را ميخورند. به عبارت ديگر، طعمه كرم مانند، عاملي براي به دام انداختن جانوراني است كه از كرمهاي دريايي تغذيه ميكنند.
گروهي از پژوهشگران براي آزمودن اين فرضيه، درونيهاي معدهي قورباغهماهيها را بررسي كردند و با شگفتي دريافتند كه در آنها مجموعهاي از جانوران دريايي كوچك و بزرگ يافت ميشود. توجيهي كه براي اين واقعيت پيشنهاد شد، اين بود كه برخي از شكارها به كمك دام گرفتار ميشوند و برخي نيز فريب ظاهر بيجان قورباغهماهي را ميخوردند و در نتيجه، جانوران گوناگوني به دام ميافتند و خورده ميشوند.
در نقش ديگري كه براي دام پيشنهاد شده است، دام همانند پرچمي به كار ميرود كه محدودهي فعاليت قورباغهماهي را مشخص ميسازد. هنگامي كه پژوهشگران دو قورباغهماهي را در آكواريوم گذاشتند، دريافتند كه اين جانوران نسبت به دامهاي يكديگر رفتاري يورشگرانه نشان ميدهند. گاهي نيز مشاهده شد كه ورود يك قورباغهماهي به محدودهي فعاليت قورباغهماهي ديگر، مساوي است با بلعيده شدن از سوي آن قورباغهاهي. بنابراين, چنين به نظر ميرسد كه دام علاوه بر نقشي كه در فريفتن شكار دارد، به عنوان نوعي پرچم هشداردهنده به كار ميرود و چنانچه قورباغهماهيها اين نشان را جدي نگيرند و به قلمرو يك ديگر وارد شوند، سرنوشت شومي در انتظار آنهاست.
ماهي هاي چهارپا
قورباغهماهيها به دو روش ميتوانند روي بستري كه بر آن ميآرامند جابهجا شوند يا از صخرههاي مرجاني بالا بروند و همانند چهار پاياني كه روي خشكي در پي شكار ميروند، شكار خود را دنبال كنند. يكي از اين روشها به جابهجاي فردي ميماند كه عصايي زير بغل دارد؛ بالههاي سينهاي(همانند عصا) وزن قورباغهماهي را تحمل ميكنند و تنها در پايان حركت، اندكي از وزن جاندار روي بالههاي لگني ميافتد. روش ديگر، به راه رفتن چهارپايان روي خشكي ميماند؛ بالههاي سينهاي نيروي راه رفتن را فراهم ميكنند و ماهي بالههاي لگني را تنها براي حفظ پايداري خود به كار ميگيرد.
قورباغهماهيها شنا نيز ميكنند. آنها با موجدار كردن بدنشان ميتوانند جابهجا شوند. همچنين، گاهي با جنبشي جتوار خود را در خلال آب پيش ميبرند. آنها براي اين كار، مقدار زيادي آب ميبلعند و سپس آن را با فشار از شكافهاي آبششهايشان بيرون ميرانند.
دگرگوني رنگ و دشواري رده بندي
اكنون بيشتر ماهيشناسان پذيرفتهاند كه نزديك 41 گونه قورباغهماهي شناخته شده وجود دارد. پيش از اين، 165 گونه قورباغهماهي به طور رسمي توصيف شده بود. چنين اشتباهي در گوناگوني بسيار زياد رنگها و طرحهايي ريشه دارد كه در يك گونه ديده ميشود. به طور كلي، قورباغهماهيها ميتوانند بين دو وضعيت دگرگوني رنگ داشته باشند: وضعيت روشن(به طور معمول زر د يا قهوهاي روشن) و وضعيت تيره (اغلب سبز، قرمز تيره يا سياه ).
براي مثال قورباغهماهي خطخطي(Antennarius striatus)، به چهار رنگ ديده ميشود: سبز روشن(كه در اين حالت ماهي به صخرهاي پوشيده از جلبك ميماند)، نارنجي (كه در اين حالت جانور به اسفنج نارنجي ميماند) شيري( كه در اين حالت قورباغهماهي مانند اسفنج سفيد است) و وضعيت تيره (كه در اين حالت جانور به اسفنج سياه ميماند). دگرگوني رنگ در قورباغهماهيها اغلب هنگام جابهجايي از يك بستر به بستر ديگر رخ ميدهد. در برخي گونهها اين دگرگوني رنگ تنها به چند ثانيه زمان نياز دارد.
سخن پاياني
سازوكارهاي تغذيهاي بسيار تند و پر شتاب، پيشروي جتوار و ترفندهاي پنهانكاري، تنها در قورباغهماهيها ديده نميشود. هر كدام از اين سازگاريها را ميتوان در ديگر ماهيها نيز يافت. اما در گونه هاي ديگر، همهي اين سازگاريها(چنان كه در قورباغهماهيها ديده ميشود) در يك گونه گرد نيامدهاند. تنها توانايي به دام انداختن شكار يا دگرگوني رنگ يا چهار دست و پا از صخرهها بالا رفتن نيست كه سبب ميشود قورباغهماهيها جانوراني شگفتانگيز به چشم آيند، مهمتر از همه اين است كه انتخاب طبيعي، از تكامل همهي اين ويژگيها در يك خانواده از ماهيها پشتيباني كرده است.
منبع:
Grobecker, David B., and Theodore W. Pietsch. FROGFISHES; Scientific American June, page 56
teresa- مدیر گفتگوی لاک پشتی
- تشکر : 198
» از بلبل کچل تا قورباغهای با صدای جیرجیرک
» قورباغه ای که چراغ بلعید و روشن شد
» نجات یک موش از غرق شدن توسط قورباغه
» قورباغه خونآشام نداشتیم که آنهم پیدا شد