کلیات دوزیستان

در اواخر دوره دونین جمعیتی از ماهیها که در آبهای شیرین زندگی می‌کردند، در صورت رویارویی با کمبود آب در محیط زیست می‌توانستند از یک محیط به محیط دیگر مهاجرت کرده و به حالت خزیدن در گل و لای حرکت کنند. چنین زندگی به تحول‌یابی آنها کمک زیادی جهت سازگاری بهتر با زندگی زمینی به آنها کرد و به تدریج این ماهیها ، دوزیستان اولیه را ایجاد کردند. دوزیستان یک رده از مهره‌داران هستند که شامل 250 جنس و 2500 گونه هستند.

ویژگیهای اختصاصی دوزیستان :

1. دوزیستان ؛ مهره دارانی هستند که زندگی آنها طی مرحله " دگردیسی " به دو مرحله مجزای از هم تقسیم می شود و هر کدام از مراحل ویژگیهای خاص خود را دارد.
دوران بلوغ

مرحله دوم
دوران گذار

دگردیسی
دوران لاروی




1) دوزیستان در مرحله اول زندگی خود ( دوران لاروی ) مانند ماهی ها :
§ باله دارند
§ خطوط جانبی دارند ( خطوط جانبی ; به سوراخهای ریزی گقته می شود در دو طرف ستون مهره ها قرار دارد و پایانه های اعصاب به آنجا ختم می شود . این پایانه های حسی لرزش و امواج در آب را درک می کنند . )
§ رژیم گیاهخواری دارند ( دارای معده بلند هستند )
2) دوزیستان در مرحله دوم زندگی خود :
§ دست و پا دارند
§ شکاف عمیق و بزرگ دهان در سر دارند
§ رژیم گوشتخواری دارند ( دارای معده کوتاه هستند )
§ معمولا در آب تخم ریزی می کنند ( مگر غورباقه شیشه ای که برروی خشکی نم دار ( تخم های ژلاتینی ) تخم ریزی می کنند . )

٢. پوست ؛ برهنه ، مرطوب و نرم است با غدد مخاطی زیاد که ترشحات غدد باعث نرم و مرطوب شدن پوست می‌شود . ( پولک یا فلس روی پوست وجود ندارد . )
3. دو جفت اندام حرکتی برای راه رفتن یا شنا کردن دارند.
4. تعداد انگشتان بین 5 - 4 عدد است.
5. بین انگشتان در انواعی پرده شنا دیده می‌شود مانند قورباغه.
6. اسکلت کاملا استخوانی است و مهره‌ها دنده ندارند.
7. قلب از دو دهلیز جدا و یک بطن مشترک با 3 جفت سرخرگهای خروجی از بطن است. گردش خون مضاعف و ناقص است.
8. تنفس بوسیله آبششها ، ششها ، پوست و پوشش داخلی دهان انجام می‌شود.
9. مغز دارای دو نیمکره رشد طولی یافته است. لوبهای بویایی رشد متوسط دارند و از مغز 10 جفت اعصاب جمجمه‌ای جدا می‌شود.
10. همانند ماهیها جانوران خونسردی هستند.
11. لقاح در انواعی داخلی و در انواعی خارجی است. اکثرا هم تخم‌گذار هستند.
12. همه دوزیستان " سمی " هستند .
بر روی عنوان " ادامه مطلب " کلیک کنید .. و دنباله آن را بخوانید ...



رده بندی دوزیستان (Amphibia ) :

دو زیستان به دو رده زیر طبقه بندی می شوند :

1. رده Stegocephalia
2. رده Lissamphibia
که زیر رده دوم خود به سه راسته تقسیم می شوند :

رده lissamphibia :

1. راسته Apoda
2. راسته Caudata
3. راسته Anura


ویژگیهای مربوط به رده و راسته :

رده Stegocephalia :

این گروه به عنوان دو زیستان اولیه معرفی می شوند .
در حال حاضر هیچ یک از اعضای این زیر رده زنده نیستند .
سطح بدن آنها از فلس پوشیده شده بوده و تا دوره ی تریاس موجود بوده اند .
در آبهای شیرین یا خشکی های مجاور آب به سر می بردند .
ظاهری سمندر مانند یا کروکودیل مانند داشتند .
دارای دندان های بزرگ و شدیدا چین خورده بودند .
رده Lissamphibia :

دو زیستان زنده امروزی را تشکیل می دهند .
پوست آنها فاقد فلس است .
دندان های آنها کوچک و ساده است .
راسته Apoda :

این دوزیستان مانند کرم هستند.
فاقد اندام حرکتی می باشند و عمدتا در تونل های زیر زمینی به سر می برند .
معمولا دارای دم بوده و مخرج در انتهای دم قرار می گیرد .
جنس نر دارای آلت تناسلی است .
کمربند سینه ای و لگنی وجود ندارد و به دوزیستان بی دست و پا مشهورند .
راسته Caudata :

دارای ظاهری مارمولک مانند اند .
مجهز به دو جفت اندام حرکتی با اندازه تقریبا مساوی و ضعیف اند .
برخی نمونه ها در حالت بلوغ دارای آبشش اند .
نر ها فاقد آلت تناسلی اند .
لارو ها مجهز به دندان است و دم مشخصی دارند
دوزیستان دم دار مشهورند مثل سمندر .
راسته Anura :

1. پیشرفته ترین دوزیستان هستند .
2. در حالت بلوغ دم دارند .
3. اندامهای حرکتی آنها برای شنا در آب و جهش در خشکی سازش یافته است.
4. هیچ کدام از آنها در حالت بلوغ آبشش ندارند .
5. پلک ها و پرده صماخ رشد یافته اند .
6. Mandible فاقد دندان است .
7. لقاح آنها خارجی است .
8. دگردیسی کامل دارند و اشکال نئوتینیک ندارند .
9. به دوزیستان بی دم مشهورند مثل قورباغه ها و وزغ ها .
Neoteny :

در دنیای جانوری معمول است که نمونه پس از تولد وارد فاز لاروی یا جنینی شود . هم فاز جنینی و هم فاز لاروی دارای خصوصیات ویژه ی خود هستند ، این خصوصیات با افزایش سن بتدریج تغییر می کند و ویژگی های جدید جایگزین می شود . اما در مواردی این قاعده رعایت نمی شود یعنی نمونه علیرغم افزایش سن همه یا برخی از صفات لاروی را در خودش حفظ می کند، در این حالت با پدیده نئوتنی مواجه هستیم که به معنی ابقای خصوصیت لاروی است در حالی که نمونه از نظر سنی به مرحله بلوغ یا دگردیسی رسیده است.

ساختار پوست در دوزیستان :

1. اپیدرم به صورت چند لایه‌ای بوده و به صورت دوره‌ای در هر ماه یکبار تعویض می‌شود.
2. علاوه بر غدد مخاطی در بعضی از دوزیستان مانند وزغها ، غدد مولد سم هم وجود دارد که این جانوران را بر علیه دشمنان مصون نگه می‌دارد.
3. پوست رنگی است. تغییر رنگ به کندی انجام می‌شود به این دلیل که سیستم عصبی کنترل مستقیمی روی سلولهای رنگی ندارد.

ساختار اسکلت بدن دوزیستان :

جمجمه یک جعبه استخوانی است که مغز و اندامهای حسی را نگهداری می‌کند.
ستون مهره‌ها از مهره‌های جدا از هم تشکیل شده این مهره‌ها شامل مهره‌های گردن ، پشت ، ناحیه کمری ، خاجی و ناحیه دمی در دوزیستان دم‌دار است.
بعضی از سمندرها تعداد مهره‌هایشان به بیش از 100 عدد می‌رسد و در قورباغه فقط 9 مهره بدون دنده وجود دارد.
سیستم گردش خون دوزیستان:

قلب که داخل پرده پریکاردیومی قرار دارد. از دو دهلیز جدا از هم و یک بطن مشترک بوجود آمده که در بالای بطن ، پیاز آئورتی قرار دارد. به دهلیز سمت راست یک سینوس سیاهرگی اتصال دارد. از بالای بطن یک تنه آئورتی کوتاهی خارج می‌شود که به دو تنه آئورتی راست و چپ تقسیم می‌شود. هر یک از انشعابات دارای 3 شاخه از سرخرگهاست که شامل سرخرگ یا کمان کاروتیدی ، سرخرگ یا کمان آئورتی و سرخرگ یاکمان ششی _ پوستی هستند. که اولی حاوی خون اکسیژن‌دار ، دومی حاوی خون مخلوط و سومی حاوی خون تیره است. خون تیره همه بدن از طریق یک سیستم سیاهرگی پیچیده به قلب برمی‌گردد.

سیستم تنفسی در دوزیستان :

تنفس از طریق ششها در انواعی از دوزیستان مانند قورباغه دیده می‌شود. علاوه بر تنفس از این طریق پوست و حفره دهانی نیز در تنفس نقش دارند. تنفس از طرق مختلف در انواع گوناگون دوزیستان متفاوت است.

دستگاه گوارش در دوزیستان :

دهان مجهز به آرواره‌های تحتانی و فوقانی با دندانهای ریز مخروطی است.
لبها رشد زیادی ندارند.
دهان به حلق و مری منتهی می‌شود.
معده ساده‌ای وجود دارد. سپس روده کوچک ، روده بزرگ و راست روده وجود دارد که راست روده به کلواک و مخرج منتهی می‌شود.
دستگاه ادراری در دوزیستان :

2 تا کلیه قرمز مایل به قهوه‌ای ، چسبیده به ستون مهره‌ها دیده می‌شود که از هر کدام یک مجرای میزنای منشا می‌گیرد. در جنس نر میزنای‌ها با دفران از طریق منفذ مشترک وارد کلواک می‌شوند اما در جنس ماده میزنای با اویداکت مستقل هستند.

دوزیستان ایران

دوزیستان کنونی مانند نخستین نسل های خود، درنده خو هستند و به تناسب اندازه شان تقریباً هر طعمه ای را که بتوانند ببلعند، شکار می کنند. غذی آنها از کرم، حشرات، حلزون و بی مهرگان دیگر است، ولی گونه های بزرگ تر مانند سوسمارهای کوچک، پرنده و پستانداران ریز و دوزیستان دیگر نیز می خورند. بسیاری از این جانوران به ویژه وزغ ها که با اشتهای سیری ناپذیر از حشرات گونانگون تغذیه می کنند، یاران مفیدی برای کشاورزی هستند، تا جایی که در آمریکای جنوبی، وزغ غول پیکر محافظ مشهور نیشکر است.

دوزیستان از نظر تنوع و فراوانی با سایر رده های جانوران قابل مقایسه نیستند و در جهان بیش از 3 راسته و 35 خانواده از آنها وجود ندارد. راسته بی پاها، سمندرها و قورباغه ها- وزغ ها. بدین ترتیب دوزیستان ایران از دو راسته تشکیل می شوند که 6 خانواده و 20 گونه را دربرمی گیرد. سمندرهای که دوزیستان دم دراز هستند ه دو خانواده تقسیم میشوند:هینوبیده و سمندرها. درخانواده نخست دو گونه به نام سمندر ایرانی و سمندر غارزی جای می گیرند. سمندر ایرانی در آب های خنک کوهستانی جنگل های شمال و غرب با رنگ خاکستری توام با زرد و دُمی با لکه های قهوه ای یافت می شود، سمندر غارزی تا به حال فقط در یک غار عمیق در منطقه گرگان کشف شده رنگ آن مشابه سمندر ایرانی است. پژوهش درباره این دو گونه سمندر بسیار محدود است بنابراین اطلاعات چندانی از آنها در دست نیست. خانواده سمدرها 5 گونه است: سمندر کوهستانی آذربایجان، سمندر کوسهتانی لرستان، سمندر کوهستانی لرستان، سمندر آتشین و سمندر باله دار جنوبی که متناسب با محل زیست آنان نام گذاری شده اند (فیروز، 1378، ص 122-124).

راسته وزغ ها- قورباغه ها شامل 4 خانواده و 13 گونه است. وزغ ها با 7 گونه، بیش ترین عضو را در رده دوزیستان به خود اختصاص داده اند. این گونه های عبارت اند از: وزغ معمولی اروپایی، وزغ کویری، وزغ خاوری، وزغ بلوچی، وزغ هندی، وزغ بی گوش معمولی و وزغ سبز.



وزغ معمولی اروپایی در ایران فقط در ساحل دریای خزر در گیلان و مازندران دیده می شود و به نسبت کمیبا است. وزغ کویری تا به حال فقط در ایران و از یک نقطه در پارک ملی کویر گزارش شده است. عادی ترین وزغ که بیش ترین پراکندگی را در یاران دارد، وزغ سبز است. این گونه در شمال غربی و شمال، جنوب غربی کشور و در کرمان یافت می شود. درارتفاعات شرق و جنوب شرقی کشور، وزغ خاوری پراکندگی دارد. نام وزغ بی گوش به این دلیل است که پرده گوش آن در زیر پوست پنهان است و بی گوش به نظر می رسد. این گونه از بلوچستان تا ارس و لرستان یافت می شود. دو گونه دیگر یکی وزغ بلوچی است که در نزدیکی سواحل جنوب شرقی از مکران تا بخش های شمالی بلوچستان و دیگری وزغ هندی که بسیار نادر است و در خراسان، سیستان و بلوچستان پراکدنگی دارد(فیروز، 1378، ص 125).

خانواده قورباغه درختی فقط یک گونه به همین نام دارد. قورباغه درختی، کوچک ترین قورباغه ایرانی است و در عین حال بلندترین صدا را دارد. پراکندگی آن شامل استان های مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، لرستان، خوزستان و فارس است.

در خانواده وزغ بیلپا نیز یک گونه به نام وزغ بیلپای سوری در ایران زیست می کند. طول آن 5-9 سانتی متر است و در آذربایجان و مناطق ساحلی در یای خزر گسترش دارد و کمیاب است (فیروز، 1378، ص 125).



چهارگونه از خانواده قرباغه در ایران مشاهده شده اند: قفقازی، بلوچی، جنگلی و معمولی.

وضعیت زیستی و حمایتی دوزیستان: اتحادیه جهانی حفاظت دوگونه از دوزیستان ایران را در رده جانوران آسیب پذیر قرار داده است. این دو گونه سمندر ایرانی و سمندر غارزی هستند (IUCN,2000). بر اساس قوانین ملی این دو گونه مورد حمایت قرار دارند که یکی سمندر ایرانی و دیگری قورباغه جنگلی است (سازمان حفاظت محیط زیست، 1379، ص 475).

با توجه به این عوامل تهدید این جانوران مانند استفاده از سموم و کودهای شیمیایی رو به افزایش است، اقدامات حفاظتی بیش تر برای بقای این وجودات مفید، ضروری به نظر می رسد.


از سایت
http://irandidar88.persianblog.ir/post/5